WARTOŚCI  ZABAW  DLA  WSZECHSTRONNEGO   ROZWOJU  DZIECKA

 

W wieku przedszkolnym zabawa stanowi podstawową formę działalności dziecka.

Jest zjawiskiem społecznym, a nie fizycznym, bo jej forma i rodzaj zmieniają się w zależności od warunków społecznych i jest odbiciem świata w jakim przebywa dziecko.

W świetle naukowym istnieje wiele definicji zabaw, na przykład  J. Huizinga, uważa że zabawa jest działaniem swobodnym, bez nacisku otoczenia podejmowanym z przyjemnością i jest bezinteresowna, kieruje się własnymi zasadami wynikającymi z potrzeb wewnętrznych dziecka rodzących się w środowisku społecznym. E. B. Hurlock twierdzi ,że zabawą może być każda czynność dobrowolna podejmowana z przyjemności przez dziecko. S. Szuman pisze że zabawa jest charakterystyczną i swoistą formą aktywności dziecka, dzięki której ono uczy się i zdobywa doświadczenie ,jest naturalną wrodzoną ,specjalną metodą uczenia się małego dziecka”.  A. Brzezińska biorąc pod uwagę powyższe definicje, podkreśla w zabawie  rolę dziecka  jako podmiotu aktywności ,które wpływają na wszechstronny rozwój poszczególnych sfer jego osobowości. Jej definicja brzmi następująco : Zabawa jest działaniem swobodnym wewnętrznie motywowanym ,bezinteresownym, odbywającym się najczęściej w fikcyjnym miejscu i czasie , ujętym w reguły , jej działaniu towarzyszy napięcie emocjonalne. Tak więc dziecko łączy nabywaną wiedzę o świecie ze sposobem rozumienia świata, a także ze znanymi sobie doświadczeniami z życia codziennego przeżywanego w domu jak też w przedszkolu i z otoczenia innego w którym najczęściej przebywa.

Wielu pedagogów nazywa okres przedszkolny „złotym wiekiem” w życiu i rozwoju człowieka. W psychologii wiele pisze się na temat związku zabawy z rozwojem społecznym dziecka. W tym wypadku teorię potwierdza praktyka. Dziecko pomiędzy 18 miesiącem a 2 rokiem życia bawi się samotnie manipulując przedmiotami i zabawkami. W trzecim roku życia zauważa się dominację zabaw równoległych, w których dzieci bawiąc się same obserwują się nawzajem i naśladują siebie. Dopiero około 4 roku życia zauważa się momenty zabaw uspołeczniających . J. Piaget wskazał zależność pomiędzy rozwojem inteligencji dziecięcej, a prezentowaną przez nie formą zabawy. Aktywność zabawową podzielił na 3 stadia rozwojowe:

#zabawy sensoryczno-motoryczne preferowane przez dzieci w wieku żłobkowym.

#Zabawy symboliczne (z udziałem fantazji nadającej przedmiotom różne znaczenia, reprezentowane przez dzieci pomiędzy 2 a 7 rokiem życia ).

#Zabawy w role charakterystyczne dla dzieci w starszym wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym. Polegają one na uruchomieniu myślenia bardziej logicznego i wykorzystania przyjętych reguł zabawowych.

Psycholog Lew Wygotski podkreśla znaczenie zabawy dla wszechstronnego rozwoju dziecka:

poznawczego, emocjonalno – społecznego, manualno- ruchowego. O wartości zabawy decydują indywidualne cechy rozwoju dziecka. Badacze zajmujący się znaczeniem zabaw dla rozwoju dziecka wymieniają  czynniki wpływające na rodzaje podejmowanych zabaw ,takie jak:

*warunki w jakich żyje dziecko.

*Stan jego zdrowia

*Stopień rozwoju fizycznego.

*Inteligencja prezentująca się pomysłowością dziecięcą.

*Kulturalne uwarunkowania związane z płcią dziecka.

*Tradycje domowego wychowania.

*Pora roku.

*Środowisko w jakim dziecko przebywa.

W pedagogice i w psychologii istnieje wiele różnych podziałów zabaw dla dzieci :

Np. ze względu na ich sposoby organizowania podzielono na:

Zabawy swobodne(dowolne), podejmowane z własnej inicjatywy ,samodzielne.

Zabawy kierowane przez osoby dorosłe.

Zabawy indywidualne (samotne dziecka).

Zabawy grupowe w odbywające się w zależności od stopnia uspołecznienia .

Zabawy równoległe (obok siebie).

Zabawy zbiorowe- w których dzieci bawią się wspólnie.

Popularnie przyjęty podział zabaw stosowany w przedszkolu to :

*Zabawy dydaktyczne (kształcące umiejętności intelektualne i służące utrwalaniu zdobytej wiedzy i umiejętności przyrodniczych, matematycznych, społecznych , poszerzają słownictwo   dziecięce itp…).Są to zabawy proponowane przez dorosłych w celu rozwiązania poleconych zadań. Do nich zaliczyć można historyjki obrazkowe, loteryjki, łamigłówki i gry edukacyjne, zagadki, rebusy.

 *Zabawy konstrukcyjne klockami, plasteliną ,tworzywem przyrodniczym, masą solną.

Są to zabawy w trakcie których  powstaje określony wytwór z wyobraźni , daje dziecku wiele przyjemności z wykonanego dzieła. Uczy planowania, kolejności wykonywania czynności, dokonywania pomiaru na oko, klasyfikowania wg barwy, kształtu,wielkości,przeznaczenia.

*Zabawy manipulacyjne towarzyszące często zabawom konstrukcyjnym ,albo tematycznym

 polegające na dopasowywaniu, układaniu, przekładaniu, dołączaniu, przymierzaniu, sprawdzaniu, właściwości przedmiotów i narzędzi  itp…

*Zabawy tematyczne zwane też fikcyjnymi, naśladowczymi, w role, a także twórczymi. W tych zabawach dziecko przyjmuje określone samodzielnie role związane z życiem domowym, przedszkolnym, zaczerpnięte z ulubionej literatury dziecięcej. A przedmioty, zabawki towarzyszące tym zabawom przyjmują często symboliczne nazwy. Zabawy te wynikają z twórczej inicjatywy dzieci, a rola nauczyciela polega tylko na obserwacji zachowań, wykorzystywanych także do diagnozowania umiejętności społecznych dzieci. Nauczyciel tylko ingeruje wtedy ,gdy zaistnieje konflikt o zabawki, albo o role w zabawie, czy też kiedy dzieci używają w stosunku do siebie nieodpowiedniego słownictwa.

*Zabawy ruchowe są najczęściej dla przedszkolaków bardzo atrakcyjne. Kształtują jego prawidłową postawę, oraz służą wyrabianiu cech motoryki takich jak: siła, zręczność, zwinność, wytrzymałość .Wpływają na rozwijanie umiejętności współdziałania w grupie, w zespole, w parze. Uczą zdrowej rywalizacji i dyscypliny. Tym zabawom towarzyszą różne przybory gimnastyczne i przyrządy ogrodowe. Zabawy te przybierają też cechy ruchu twórczego, ścisłego , odtwórczego, zabawowo-naśladowczego. Są organizowane w sali i na powietrzu.  Służą także relaksowaniu i hartowaniu organizmu.

 W przedszkolu organizuje się różnorodne rodzaje tych zabaw :

 Orientacyjno-porządkowe– mają charakter  wybitnie wychowawczy ,bo uczą dyscypliny, różnych form ustawień (gromadka, rozsypka, szereg, rząd, koło, pary ), jak też doskonalą reakcje na sygnał słuchowy, wzrokowy, uczą zachowania ładu i porządku w otoczeniu.

             zabawy bieżne – pobudzają akcję serca i płuc, regulują oddech, zabawy bieżne z pościgiem wymagają szybkiej orientacji, decyzji i wyrabiają zręczność, a także odporność emocjonalną na niepowodzenia.

             zabawy z elementem równowagi– kształtują koordynację pracy rąk i nóg, tułowia i głowy, jak też doskonalą różne obroty tułowia, przygotowują dzieci najmłodsze do umiejętnego stania na jednej nodze, oraz do poruszania się po podwyższonej powierzchni.

             zabawy na czworakach – mają wielostronne działanie, bo wzmacniają mięśnie brzucha, regulują krzywizny lędźwiowe, koordynują współpracę kończyn górnych i dolnych.

             z elementem rzutu, chwytu, toczenia, celowania – wymagają dobrej koordynacji nerwowo-ruchowej, doskonalą sprawność dłoni ,oka i ręki, rozwijają umiejętność wyczuwania kierunków.

              z elementem skoku i podskoków– doskonalą prawidłowe odbicie od powierzchni , uniesienie w górę i prawidłowe ,miękkie lądowanie z powrotem. Przyśpieszają krążenie i doskonalą współpracę mięśni i stawów.

             z elementem pokonywania przeszkód i wspinania ,pełzania – regulują oddech, poprawiają krążenie krwi, wpływają na wzmocnienie pasa barkowego, mięśni tułowia i siły ramion. Wyrabiają takie cechy charakteru jak: odwaga, silna wola, szybka decyzja.

*Zabawy ze śpiewem nauczyciela i dzieci, zabawy przy muzyce. Są dla nich bardzo atrakcyjne i bogate w treści. Wpływają korzystnie na wszechstronny rozwój dzieci. Wyrabiają słuch muzyczny, poczucie rytmu, umiejętności wokalne i taneczne, inspirują do gry na instrumentach perkusyjnych. Umożliwiają poznawanie różnych rodzajów muzyki, a także jej tempa, dynamiki i  nastroju. Doskonalą prawidłową wymowę i uwrażliwiają na dźwięki otoczenia.

*Zabawy badawcze , to swoisty rodzaj zabaw dydaktycznych. Służą głównie eksperymentowaniu ,odkrywaniu zjawisk fizycznych (doświadczenia z wodą z magnesem, ze światłem i cieniem itp…) i właściwości przedmiotów (ciężar, twardość, ciepło ,rodzaj masy) W nich dziecko uczy się dokładnie obserwować, samodzielnie działać, mówić na konkretny temat i wyciągać wnioski i wypowiadać własne spostrzeżenia i refleksje.

 *Zabawy tropiące polegają na zdobywaniu, szukaniu, wyodrębnianiu, łapaniu. Tropienie jest szukaniem śladów, znaków, które trzeba nazwać, porównać z innymi, razem zgrupować. Każda zabawa tropiąca powinna zawierać : Tematykę, przewodnika tropów, wyznaczone terytorium działania, zadania – (listy, strzałki, zagadki itp…), niespodzianki po oznaczonej drodze do odkrycia. Każda taka zabawa rozbudza ciekawość poznawczą dziecka, aktywizuje do działania, wzmacnia wiarę we własne siły, podnosi samoocenę własną.

*Zabawy i tańce integrujące dziecko w grupie ,opracowane wg koncepcji „pedagogiki zabawy” KLANZY z Lublina ,  oparte są na maksymie życiowej Konfucjusza :

 „Powiedz – a zapomnę, pokaż – a zapamiętam, pozwól mi działać – a zrozumiem”.

Te zabawy i tańce ułatwiają nawiązanie kontaktu z innymi , wprawiają w dobry nastrój, dają poczucie bezpieczeństwa, bo nie wymagają perfekcji wykonania, tylko bycia razem i wspólnego przeżywania, uczenia się od innych, bez oceniania i rywalizacji.

Z powyższych rozważań wynika że, zabawy wywierają znaczny wpływ na wszechstronny rozwój osobowości dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym . Dostarczają wiele radości i pozwalają mu działać w świecie społeczno-technicznym. Powinny być odpowiednio dobrane do etapu rozwoju myślenia dziecka i jego wieku, a także pozwalać na samodzielną spontaniczność , którą z czasem można ukierunkować. Dobry organizator zabawy (rodzic, nauczyciel) powinien pozwolić dziecku stać się jej odkrywcą i twórcą, jak też każda zabawa i zabawka ,partner zabawy, ma dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa.

 

.1.Literatura: E .B. Hurlock ”Rozwój dziecka” Wyd. II .W-wa  1961

2.L.Wygotski””Wybrane prace psychologiczne ,Wydawnictwo Naukowe PWN W-wa 1971 r.

3.W.Okoń „Zabawa a rzeczywistość” W-wa 1987 .

4.J.Silberg „Poznawanie zmysłów przez zabawę ”W-wa K.E. Liber 2007 r.

5.Czasopismo (Wychowanie w przedszkolu” Nr 8/ 2006 ,”art. R. Bulanda ”Szukamy i tropimy .s.40-42.

6.A.Grzęska „Zajęcia ruchowe w przedszkolu”. Warszawa 1961 r.

6.Czasopismo (Wychowanie w przedszkolu) Nr 9/ 1994 ,art. Z. Czaplicki „Kształcąca i wychowawcza funkcja zabaw i gier ruchowych”s.539-543.

 

 

 

Opracowała Beata Kaj.